პენიტენციურ სისტემაში მსჯავრდებულთა რეაბილიტაცია-რესოციალიზაცია ნიშნავს ისეთი სერვისების ერთობლიობას, რომლებიც ციხეში შემოსახლებულ პირებს ეხმარება ახალი უნარ-ჩვევების შეძენაში, ცოდნის გაღრმავებაში, ოჯახის წევრებსა და ახლობლებთან ურთიერთობის აღდგენასა და შენარჩუნებაში. ამასთან, მსჯავრდებულები იღებენ ისეთი სახის მხარდაჭერას, რომელიც ეხმარება მათ როგორც დაწესებულების გარემოსთან შეგუებაში, ისე გათავისუფლების შემდეგ ადაპტაციაში, რაც ემსახურება დანაშაულის განმეორებით ჩადენის პრევენციას.

რესოციალიზაცია-რეაბილიტაციის დეპარტამენტი აერთიანებს:

შემთხვევის ადმინისტრატორებს;

სოციალურ მუშაკებს;

ფსიქოლოგებს.

შემთხვევის ადმინისტრატორი მხარდაჭერას უწევს ბრალდებულებს/მსჯავრდებულებს, ეხმარება მათ უფლებებისა და მოვალეობების დაცვაში, უზრუნველყოფს მათი ურთიერთობის დამყარებას გარესამყაროსა და სხვა სამსახურებთან.

ფსიქოლოგი, საჭიროებიდან გამომდინარე, ეხმარება ბრალდებულებს/მსჯავრდებულებს პიროვნული, ემოციური თუ ურთიერთობებში არსებული სირთულეების დაძლევაში. მისი მომსახურება მოიცავს შეფასებას, ინდივიდუალურ კონსულტირებას, ჯგუფურ შეხვედრებს, საჭიროების შემთხვევაში, დახასიათების შედგენას. საქმიანობისას ფსიქოლოგი ხელმძღვანელობს პროფესიული ეთიკით და მოქმედებს თავისი კომპეტენციის ფარგლებში.

სოციალური მუშაკი მსჯავრდებულებთან მუშაობს შემთხვევის მართვის მეთოდის მიხედვით, არის მულტიდისციპლინური გუნდის კოორდინატორი და სარეაბილიტაციო მომსახურების მიმწოდებელი.

შემთხვევის მართვა გულისხმობს მულტიდისციპლინური გუნდის წევრებთან ერთად შესაბამისი შეფასების ინსტრუმენტების გამოყენებით მსჯავრდებულის შეფასებას, მის მიერ განმეორებით დანაშაულის ჩადენის ალბათობის და მნიშვნელოვანი ზიანის რისკის დონის განსაზღვრას, კრიმინოგენური და დამცავი ფაქტორების იდენტიფიცირებას, გამოკვეთილი საჭიროებების გათვალისწინებით, სასჯელის მოხდის ინდივიდუალური გეგმის შედგენას, ინდივიდუალურ საჭიროებებზე მორგებული მომსახურების მიწოდებასა და მონიტორინგის ეტაპების უწყვეტ ციკლს.

მსჯავრდებულთა განმეორებით დანაშაულის ჩადენის ალბათობის შეფასება შემდეგი ინსტრუმენტების მიხედვით ხორციელდება:

მჯავრდებულის რისკისა და საჭიროების შეფასების ფორმა_აღნიშნული ინსტრუმენტი საშუალებას იძლევა, ობიექტური (ქულობრივი) შეფასების შედეგად განისაზღვროს კონკრეტული მსჯავრდებულის მიერ დანაშაულის განმეორებითი ჩადენის ალბათობა და, მის მიერ დანაშულის განმეორებით ჩადენის შემთხვევაში, სხვებისთვის ან/და საკუთარი თავისთვის მიყენებული ზიანის რისკის დონის პროგნოზირება:

მნიშვნელოვანი ზიანის რისკის სკრინინგი – აღნიშნული ინსტრუმენტი ზომავს მნიშვნელოვანი ზიანის რისკის დონეს როგორც სხვების, ისე საკუთარი თავის მიმართ;

ძალადობის მსხვერპლი ქალების პირველადი სკრინინგი – აღნიშნული ინსტრუმენტი ქალი მსჯავრდებულების იდენტიფიცირების საშუალებას იძლევა – იყო თუ არა ის ძალადობის მსხვერპლი და რა ტიპის დახმარებას/მხარდაჭერას საჭიროებს;

ფსიქოლოგის შეფასების ფორმა_ ამ ფორმის დახმარებით ფსიქოლოგი აფასებს ბრალდებულის/მსჯავრდებულის ფსიქოემოციურ მდგომარეობას, ქცევას, მათ შორის, თვითდაზიანების და სუიციდისკენ მიდრეკილებას და, გამოკვეთილი საჭიროებებიდან გამომდინარე, განსაზღვრავს შესაბამის ინსტრუმენტს.

სარეაბილიტაციო მომსახურებები

პენიტენციურ სისტემაში ხელმისაწვდომია შემდეგი სარეაბილიტაციო პროგრამები:

• დანაშაულზე ფოკუსირებული პროგრამები – სარეაბილიტაციო პროგრამები, რომლებიც პირდაპირ უკავშირდება დანაშაულებრივი ქცევის ცვლილებას; მაგალითად, ძალადობრივი და ადიქტური ქცევის კორექციის პროგრამები;
• დანაშაულთან დაკავშირებული პროგრამები – სარეაბილიტაციო პროგრამები, რომლებიც ირიბად უკავშირდება დანაშაულებრივი ქცევის ცვლილებას, მაგალითად, აზროვნების შეცდომები, გასადავებული ღირებულებები და სხვა;
• საბაზისო კლინიკური და სოციალური განვითარების პროგრამები;
• გათავისუფლებისთვის მომზადების პროგრამები;
• ფსიქოსოციალური პრევენციული ტრენინგები;
• ზოგადი, უმაღლესი და პროფესიული განათლება;
• შრომა და დასაქმება;
• დამხმარე პროგრამები – შემეცნებითი, კულტურული, სპორტული და სხვა პროსოციალური აქტივობები.

ციფრული უნივერსიტეტი

მსჯავრდებული სტუდენტებისთვის 2022 წელს ციფრული უნივერსიტეტი ამოქმედდა. ციფრული სწავლების ფორმა მსჯავრდებულს აძლევს შესაძლებლობას, განათლება მიიღოს ტელეხიდის საშუალებით, სპეციალური ელექტრონული პლატფორმების მეშვეობით.

სპორტის მართვის სტრატეგია

პენიტენციურ სისტემაში დამხმარე სარეაბილიტაციო პროგრამების ერთ-ერთი ძირითადი მიმართულება არის სპორტული ღონისძიებები. 2022 წლიდან დამტკიცდა სპორტის მართვის სტრატეგია (2022-2030 წ.) და სამოქმედო გეგმა, რომელიც, თავის მხრივ, მოიცავს სხვადასხვა სპორტულ აქტივობას პენიტენციურ დაწესებულებებში:

• ფესტივალების მოწყობა;
  
• სპორტის სხვადასხვა სახეობაში მსჯავრდებულების ინსტრუქტორებად გადამზადება;
  რეგულარული წვრთნა;
  
• დაწესებულებების სპორტული ინვენტარით აღჭურვა.

ზრუნვა სპეციალურ ჯგუფებზე

პენიტენციურ სისტემაში არის განსხვავებული საჭიროებების მქონე მსჯავრდებულთა ჯგუფები. შესაბამისად, საჭიროებების გათვალისწინებით, მათთან მუშაობა ხორციელდება განსხვავებული სპეციფიკით.

არასრულწლოვანი ბრალდებულები/მსჯავრდებულები

სპეციალური პენიტენციური სამსახური უზრუნველყოფს სისტემაში განთავსებული არასრულწლოვნების უფლებების პატივისცემას და ეფექტიან რეალიზებას, მათი საუკეთესო ინტერესების გათვალისწინებით; ზრუნავს ინდივიდუალურ საჭიროებებზე მორგებული სერვისების მიწოდებაზე.

არასრულწლოვანი ბრალდებულებისთვის/მსჯავრდებულებისთვის ხელმისაწვდომია ზოგადი განათლების მიღება ერთ-ერთ საჯარო სკოლაში. სასწავლო პროცესი თანხვედრაშია განათლების სისტემაში არსებულ სტანდარტებსა და ეროვნულ გეგმასთან. პირები სარგებლობენ ეროვნულ გამოცდებში მონაწილეობისა და აკადემიური უმაღლესი განათლების პირველ საფეხურზე სწავლის უფლებით. სპეციალურად არასრულწლოვნებისთვის შექმნილია სარეაბილიტაციო პროგრამები; მათთვის ხელმისაწვდომია სხვადასხვა სპორტული წრე, ინტერესების მიხედვით ჩართული არიან სხვადასხვა კურსში, როგორიცაა: ხატვა, ხეზე კვეთა, გიტარის შესწავლა და სხვა; ორგანიზებულია არასრულწლოვანთა თავისუფალ დროის პოზიტიურად გამოყენება.

ქალი ბრალდებულები/მსჯავრდებულები

გენდერული როლებისა და კულტურული მოლოდინების გათვალისწიინებით, ქალი ბრალდებულები/მსჯავრდებულები უფრო მეტი სტიგმის წინაშე დგანან, ვიდრე მამაკაცები. ამ ნიშნისა და ქალი ბრალდებულების/მსჯავრდებულების განსხვავებული საჭიროებების გათვალისწინებით, პენიტენციურ სისტემაში უზრუნველყოფილია მათზე მორგებული მრავალფეროვანი და უსაფრთხო გარემო.

განსაკუთრებული პირობებია შექმნილი ორსული და 3 წლამდე ასაკის ბავშვთა დედებისთვის. დაწესებულებაში დასაშვებია 3 წლამდე ასაკის შვილის ყოლა განცალკევებულ საცხოვრებელ კორპუსში, სადაც არის ბავშვისთვის მეგობრული გარემო. ორსულ ქალს და 3 წლამდე ბავშვის დედას უფლება აქვთ, წელიწადში სამჯერ ისარგებლონ თავისუფლების აღკვეთის დაწესებულების გარეთ ხანმოკლე გასვლის უფლებით. მსჯავრდებულს, რომლის 3 წელს მიღწეულმა შვილმა დატოვა დაწესებულება, უფლება აქვს, შვილთან ურთიერთობის მიზნით მის მიერ დაწესებულების დატოვებიდან 1 წლის განმავლობაში საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილ დასვენებისა და უქმე დღეებში დატოვოს დაწესებულება.ქალი მსჯავრდებულების პროფესიული უნარების და ეკონომიკური გაძლიერების მიზნით მუდმივად ხდება მათი გადამზადება და დასაქმებაზე ზრუნვა; მათ უწყვეტ რეჟიმში მიეწოდებათ სხვადასხვა სარეაბილიტაციო მომსახურება.

შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბრალდებულები/მსჯავრდებულები

პენიტენციური სისტემა ზრუნავს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთათვის თანაბარი ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფაზე, რაც მოიაზრებს პატიმრობის პირობების შესაბამისობას შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირების სპეციალურ საჭიროებებთან.

პენიტენციურ დაწესებულებებში განთავსებულ შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების დაცვა ხორციელდება „შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების“ გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის კონვენციისა და „შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების შესახებ“ საქართველოს კანონის შესაბამისად.

შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირთა უფლებების დაცვის შესახებ საქართველოს იუსტიციის სამინისტროს სამოქმედო გეგმის ფარგლებში, დაგეგმილია სისტემის თანამშრომლების ცნობიერების ამაღლება, შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ბრალდებულთა/მსჯავრდებულთა საჭიროებების (ფიზიკური, სენსორული, ფსიქიკური და ინტელექტუალური) შეფასების ინსტრუმენტის და ბრალდებულთა/მსჯავრდებულთა თანაბარი უფლებების უზრუნველყოფის სტანდარტის დანერგვა.

პენიტენციურ სისტემაში, ასევე, მოწყვლადობით გამოირჩევიან და მათი განსხვავებული საჭიროებების გათვალისწინება ხდება ისეთ ჯგუფებთან, როგორიცაა: უცხო ქვეყნის მოქალაქეები, სექსუალური უმცირესობის წარმომადგენლები, ალკოდამოკიდებული და წამალდამოკიდებული მსჯავრდებულები, ხანდაზმულები, უვადო თავისუფლებააღკვეთილი პირები და სხვა.

გათავისუფლებისთვის მზადება და გარდამავალი მენეჯმენტი

სამინისტროს მიზანია მსჯავრდებულ პირთა საზოგადოებაში რეინტეგრაციის ხელშეწყობა და განმეორებითი დანაშაულის შემცირება, რათა ქვეყანაში გაუმჯობესდეს საზოგადოების უსაფრთხოებისა და დაცულობის ხარისხი. ამ მიზნების მისაღწევად მნიშვნელოვანია თავისუფლებააღკვეთილ პირთა გათავისუფლებისთვის მომზადებისა და გარდამავალი მენეჯმენტის სისტემის დანერგვა. გარდამავალი მენეჯმენტი – ეს არის სპეციალური პენიტენციური სამსახურის, პრობაციის ეროვნული სააგენტოს, მსჯავრდებულთა პროფესიული მომზადების ცენტრის, სხვა უწყებების, ადგილობრივი თვითმმართველობების, არასამთავრობო და სამოქალაქო საზოგადოების მხრიდან საქმიანობის კოორდინირებული დაგეგმვა თავისუფლებააღკვეთილი პირის საზოგადოებაში წარმატებულ დაბრუნებისა და რეინტეგრაციის პროცესის ხელშესაწყობად.

აღნიშნული სისტემა ორიენტირებულია როგორც თავისუფლებააღკვეთილ პირთა საზოგადოებაში დაბრუნებისთვის მომზადებაზე, ისე გათავისუფლების შემდგომ მათი მხარდაჭერის გაგრძელებაზე. პენიტენციური დაწესებულებიდან ახალგამოსული პირისთვის პირველი წელი, განსაკუთრებით, პირველი რამდენიმე თვე, კრიტიკულ პერიოდად მიიჩნევა დანაშაულის განმეორებით ჩადენის ალბათობის მაღალი ხარისხის გამო. შესაბამისად, უმნიშვნელოვანესია, ყოფილმა მსჯავრდებულმა გათავისუფლების შემდგომ მიიღოს უწყვეტი მხარდაჭერა საზოგადოებაში ეფექტიანი რეინტეგრაციისთვის.